Dwangmatig handelen bij thuiswonende mensen met dementie

Gepubliceerd op: 01-09-2020

Praktijksituatie

Mevrouw Peters (75 jaar) legt haar trap vol met spullen volgens een bepaalde volgorde en is voortdurend in de weer om deze te herordenen. Ze kan er nog net langs. Na een heupoperatie is ze slecht ter been en is het moeilijker geworden om haar spullen op de trap neer te leggen. Van deze situatie wordt ze heel onrustig. Sinds kort is er beginnende Alzheimer bij haar geconstateerd.

Wat is een obsessief-compulsieve stoornis?

Kenmerken van een obsessief-compulsieve stoornis (OCS) zijn dwangmatige gedachten (obsessies) en dwangmatige handelingen (compulsies). Dwangmatige handelingen worden ook wel rituelen genoemd. De basis van deze stoornis ligt in het idee dat dwanggedachten als het ware geneutraliseerd moeten worden met herhalende handelingen. De angst, spanning en stress die het gevolg zijn van dwanggedachten, moeten door deze handelingen voorkomen worden. De handelingen hebben een (tijdelijk) geruststellend effect. In een ernstige vorm van OCS kan de cliënt uitgeput raken.

Welke vragen kun je stellen?

Richtinggevende vragen voor de wijkverpleegkundige die helpen duidelijk te krijgen of er sprake is van dwanghandelingen:

• Is er een patroon te herkennen in het dwangmatig handelen?
• Zijn er uitlokkende factoren voor het dwangmatig handelen? Bevestigen naasten het optreden van dwangmatig handelen?
• Wat zijn de gevolgen van de dwanghandelingen op levensgebieden als werk, vrije tijd, lichamelijk functioneren, psychisch en cognitief functioneren?
• Kent de cliënt manieren om het dwangmatig handelen te verminderen? Is er naast dwanghandelingen ook sprake van een depressie? Dit komt vaak samen voor.

Wat kun je als zorgverlener doen?

• Probeer uit te vinden waardoor de cliënt zich kan ontspannen
• Vraag de naaste op welke wijze de cliënt zich het beste afgeleid voelt en pas je advies daar op aan.
• Adviseer te sporten, wandelen of te fietsen.
• Bevorder regelmatige rustperioden wanneer de cliënt zich vaak gestrest voelt.
• Adviseer de cliënt om met een dierbare over zijn probleem te praten.
• Praat met de naaste over de gevolgen van de dwanghandelingen voor de naaste zelf.
• Verwijs voor nader onderzoek naar de huisarts.

Meten van dwangmatig handelen

• De HADS-A (pdf) is een vragenlijst met uitspraken van mensen die zichzelf beschrijven. De test bestaat uit 7 uitspraken waarop de cliënt reageert door een cijfer te geven dat aangeeft hoe de cliënt zich de afgelopen vier weken heeft gevoeld.

Behandelen dwangmatig handelen

• In de richtlijnen database van de Nederlandse Federatie Medisch Specialisten staat de richtlijn Angststoornissen (specifiek OCS). Deze beveelt drie soorten behandelingen aan.