Ethische dilemma’s bij dementie

Ethiek is even stilstaan en nadenken bij wat je doet of juist niet doet. Want aan de keuzes die je wel of niet maakt, liggen waarden ten grondslag die belangrijk zijn voor jouw beroepsmatige manier van handelen. Daar sta je niet altijd bij stil. Dat kan ook niet altijd, daar is de tijd vaak niet voor. En het hoeft ook zeker niet bij elke handeling.

Af en toe even stil staan

Toch is het zinvol af en toe even stil te staan bij een situatie. Bekijk die eens beter en stel vragen bij misschien vanzelfsprekend lijkende oplossingen. Wat is goed handelen in dit geval? Wat wijs je af en waarom? Kan het ook anders en beter? Dát is ethiek in de praktijk, nadenken over je doen en laten en de ‘waarom’-vraag stellen.

Ethiek bestaat uit normen en waarden. Onder waarden verstaan we idealen, belangrijke dingen waar je naar wilt streven. Denk aan welzijn, zorgzaamheid, aandacht of vrijheid. Normen zijn de spelregels voor hoe je handelt, regels waarmee je de waarden realiseert. ‘Eerlijkheid’ is bijvoorbeeld een waarde en ‘niet liegen’ of ‘niet stelen’ zijn de normen die daarvan zijn afgeleid.

Lees meer over Ethiek in de zorg in het thema Welbevinden en levensvragen

Wat is een ethisch dilemma?

Wanneer verschillende waarden met elkaar botsen – bijvoorbeeld vrijheid en veiligheid – is er sprake van een ethisch dilemma. Bij een dilemma ‘schuurt’ de kwestie of het dilemma bovendien vaak tussen verschillende betrokkenen. Iedereen heeft namelijk ook weer zijn eigen waarden. Tussen de bewoner en/of het zorgteam, maar ook tussen het zorgteam en de familie.

Specifieke dilemma's bij dementie

Ethicus en dementiedominee Tim van Iersel beschrijft in zijn boek ‘Dilemma’s bij dementie’ acht waarden die botsen met andere waarden en daardoor regelmatig voor dilemma’s zorgen bij dementie:

1. Vroegere autonomie: vrijheid om zelf keuzes te maken die bij jouw leven passen. Hoe ga je er mee om als een persoon met dementie andere keuzes maakt dan vroeger? Voorbeeld: een persoon was vroeger een vegetariër, maar eet nu graag vlees?
2. Hygiëne: hoe ga je om met een persoon met dementie die zich niet wil wassen en daarbij zelf agressief wordt? Moet je deze persoon dan wel wassen?
3. Respect voor levensbeschouwing: als mensen met dementie die vanuit hun geloofsovertuiging nog allerlei medische behandelingen eisen, terwijl dit vanuit de professionele richtlijnen niet meer als medisch zinvol wordt gezien?
4. Veiligheid: hoe ga je om met situaties waarin je een persoon met dementie zoveel mogelijk vrijheid wil geven, maar dat je een risico loopt dat deze persoon valt?
5. Gezondheid: hoe ga je bijvoorbeeld om met mensen met dementie, die soms niet meer kunnen overzien wat gezond en ongezond is, maar te laten eten wat ze willen terwijl ze fors aankomen en gezondheidsrisico’s lopen?
6. Intimiteit: hoe ga je er mee om als een vrouw met dementie in het verpleeghuis een relatie met een man aangaat, terwijl ze zelf nog getrouwd is? Ga je haar daarvan weerhouden?
7. Gemeenschap: hoe ga je om met iemand met dementie die graag in de huiskamer wil zitten, terwijl anderen hem er niet bij willen hebben?
8. Eerlijkheid: hoe ga je er mee om als je de persoon met dementie moet vertellen dat zijn partner is overleden terwijl de dementie steeds verder vordert?

Hoe ga je om met een ethisch dilemma?

Bij botsende waarden moet je als zorgverlener steeds weer afwegen wat in een situatie de goede zorg is, die je moet leveren. Het is belangrijk om een ethisch dilemma voor jezelf te herkennen. Dan kun je er daarna mee aan de slag.  Breng - eventueel samen met een collega - in kaart wie de directe betrokkenen zijn bij het dilemma. Kijk wat deze personen belangrijk vinden en bepaal dan welke waarden je het zwaarst laat wegen. 

Hoe maak je een afgewogen keuze? Deze vier stappen helpen je op weg: 

1. Verkennen: wat is er aan de hand? Welke handelingsopties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?
2. Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) zijn hier in het spel? 
3. Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg voor de cliënt van jouw handeling of het nalaten daarvan?
4. Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.

Bronnen

• Boek - Dilemma's bij dementie - Tim van Iersel
• Pagina's over ethiek op Zorg voor Beter