Intimiteit en seksualiteit bij dementie

Wat betekenen intimiteit en seksualiteit?

Onder intimiteit verstaan we een verbondenheid tussen twee of meer mensen. Dit kan op drie manieren:

• Lichamelijk zoals een arm om elkaar heen slaan, heel dicht tegen elkaar aan zitten of seksuele omgang.
• Emotioneel zoals het delen van gevoelens als verdriet of blijdschap met elkaar.
• Spiritueel zoals bij het delen van een geloof. Doordat mensen hetzelfde geloven kan een band ontstaan. 

Intimiteit

Intimiteit betekent ook ongestoord tijd met een dierbare kunnen doorbrengen. Bijvoorbeeld in de vorm van een persoonlijk gesprek of samen naar muziek luisteren. Privacy is hierbij erg belangrijk. Een plek waar je ongestoord samen kunt zijn.

Wanneer je als zorgprofessional lichamelijke zorg verleent aan de persoon met dementie is dit ook een vorm van intimiteit. Het is belangrijk dat jij, als zorgverlener, je daar bewust van bent en weet hoe hier mee om te gaan.

Seksualiteit

Seksualiteit is het brede begrip van vrijen, soloseks, erotiek, geslachtsgemeenschap, seksueel plezier en bevrediging. Seks kan soms helpen om dicht bij elkaar te blijven, als praten steeds moeilijker wordt. Het is dan soms juist fijn om lichamelijk met elkaar te kunnen communiceren.

Invloed van dementie op seksualiteit en intimiteit

Dementie heeft veel gevolgen voor iemand die hieraan lijdt, maar ook voor een eventuele partner. Wanneer iemand dementie heeft, kan de behoefte aan intimiteit en seks veranderen. Zowel bij de persoon zelf, als bij de partner. Soms wordt iemand seksueel veel actiever, maar het kan ook zo zijn dat iemand niet of nauwelijks meer behoefte heeft aan seks. Bij de partner kunnen er ook nog gevoelens spelen als schuld om te vrijen met iemand die niet meer weet dat hij of zij je partner is.

Maak het onderwerp bespreekbaar

Praten over intimiteit en seksualiteit is vaak lastig, maar het is wel belangrijk om te doen. Wacht in elk geval niet tot de persoon zelf of diens partner erover begint. Die durven de eerste stap niet altijd te zetten. Start zelf het gesprek en doe dat op een manier die bij jou past én aansluit bij de persoon met dementie en/of naasten. De intake kan een goede aanleiding zijn. Het bruggetje is dan bijvoorbeeld: ‘In onze organisatie vinden we het belangrijk om seksualiteit te bespreken met cliënten. Vindt u het goed als ik daar een paar vragen over stel?'. 

Bij echtparen, waarvan een van hen in het verpleeghuis wordt opgenomen kun je bijvoorbeeld zeggen: 'Ik kan me voorstellen dat het pijnlijk/lastig voor u is dat u door deze opname niet meer met elkaar samenwoont. Wij kunnen ons heel goed voorstellen dat u behoefte heeft aan privacy om u samen terug te trekken.'

Voorbeeldvragen

Een paar voorbeeldvragen die je kunt stellen om meer te weten te komen zijn:

• Kunt u me iets vertellen over de relatie met uw partner voordat hij dementie kreeg? Was deze warm? Was deze vriendschappelijk? Waren jullie maatjes? Waren jullie nog steeds geliefden?
• Wat is er veranderd in de relatie met uw partner sinds hij of zij dementie heeft? Wat is er verdwenen? Is daar iets voor in de plaats gekomen? Wat mist u het meest?
• Ervaren jullie nog momenten van verbondenheid? Welke zijn dat? Raken jullie elkaar nog aan? Liefkozen jullie elkaar nog? Zeggen jullie nog lieve dingen tegen elkaar?
• Hoe zouden wij jullie kunnen helpen om de kwaliteit van jullie relatie zo goed mogelijk te houden? Wat heeft u van ons nodig?

Bekijk ook de do’s en don’ts voor een gesprek in het thema Intimiteit en seksualiteit  

Lastige vraagstukken in de praktijk

Iemand met dementie kan soms niet meer inschatten wat gepast en minder gepast gedrag is: ze kunnen ontremd worden. Als zorgverlener kom je hierdoor soms voor lastige vraagstukken staan: Hoe ga je om met iemand die in een huiskamer zichzelf bevredigt? Wat doe je als twee bewoners verliefd op elkaar worden? Hoe ga je er mee om als een bewoner seksueel ontremd gedrag vertoond? 

Het is dan van belang dat je als zorgverlener passend reageert. Probeer iemand te beschermen in zijn of haar waardigheid en te onderzoeken of er sprake is van een behoefte aan seksualiteit, intimiteit of aandacht. Een aantal praktijkvoorbeelden zijn hieronder uitgewerkt.

Meer informatie

• ‘Wat heerlijk om zo bij je te liggen. Intimiteit en seksualiteit bij mensen met dementie’ (pdf), Artikel van Frans Hoogeveen in Denkbeeld (2016).  
• Scholingmap over seksualiteit en ouderen. Gratis te downloaden op de website van Rutgers
• Dementie.nl geeft tips voor de partners van mensen met dementie

Bronnen

• ‘Wat heerlijk om zo bij je te liggen. Intimiteit en seksualiteit bij mensen met dementie’, Frans Hoogeveen. Denkbeeld (12/2016) 
• Dementie.nl
• Zorgethiek.nu
• Dementieintheater.nl