Veelgestelde vragen richtlijn urinelozing en stoelgang

• WIP Richtlijn urinelozing en stoelgang
• Richtlijn urinelozing en stoelgang (pdf) op de website van WIP.

Urinezakken

Bij ons wordt het urinaal gebruikt om de urine van de katheter uit te laten lopen en dit wordt in de wc gegooid, mag dit wel?

Alleen bij hoge uitzondering is het de bedoeling dat een urinaal in het toilet geleegd en handmatig gereinigd (omgespoeld) wordt. Dit mag alleen als er in de redelijke nabijheid geen pospoeler aanwezig is en er maar een heel klein percentage van de bewoners een urinaal en/of po gebruiken. Voor de exacte formulering van de uitzonderingsregeling moet ik je verwijzen naar de richtlijn Stoelgang en urinelozing.

Om op een hygiënische manier de urine uit het katheter weg laten lopen, koppel je de zak zelf af. Bij bedlegerige cliënten gebruik je een standaard urineopvangzak. Bij mobiele cliënten gebruik je voor de nacht naast de beenzak een standaard urinezak. De beenzak wordt dan doorgekoppeld aan de standaard urinezak waardoor de urine uit de beenzak overloopt in de standaard urinezak.

's Morgens koppel je de standaardzak af, leeg je deze en gooi je 'm weg. Gebruik handschoenen bij het afkoppelen, leeg de zak in de pospoeler, let op spatten en desinfecteer je handen na afloop. Zo voorkom je dat je de connectie tussen de beenzak en de katheter dagelijks moet verbreken en daarmee verlaag je verdere infectierisico's.’

Hoe zit het met katheternachtzakken die doorgespoeld en hergebruikt worden? Dat doorspoelen is volgens sommigen een eis van de zorgverzekering.

Op het gebied van infectiepreventie is hergebruiken of doorspoelen van de katheternachtzakken niet gewenst. Het zijn handelingen die risico’s op spataccidenten voor de medewerkers veroorzaken en door de handeling wordt ook vaak de omgeving besmet. Als de zak doorgespoeld wordt, is deze ook in zeer korte tijd na aankoppelen weer gekoloniseerd met bacteriën. Daarnaast is het microbiologisch of hygiënisch effect minimaal. De zak dient dus gewoon afgetapt en afgekoppeld te worden. Het dopje kan op de slang geplaatst worden en de zak gooi je weg.

Het probleem met zorgverzekeraars is bekend. Als zorgverzekeraars eisen dat je slechts een paar nachtzakken per week gebruikt, zou ik hierover het gesprek met hen aangaan. Het is veel minder hygiënisch en niet wenselijk voor de cliënt. Dit gesprek met verzekeraars kan ook door cliënten, huisartsen en beroepsverenigingen gevoerd worden.

Een kwaliteitsmedewerker of een inkoopmedewerker kan hierover bellen met de verzekeraar en de situatie uitleggen. De garantie dat het lukt heb je niet, maar je komt in elk geval op voor betere kwaliteit van zorg voor de cliënt. En goede zorg is een gezamenlijk belang van patiënt, professional en verzekeraar.

Ik ben werkzaam in de thuiszorg en vroeg me af: moet ik de urinezak systematisch moet vernieuwen?

In principe vervang je de urinezak die direct aan de katheter verbonden is eenmaal per week. Eerder bij mogelijke verstopping, vervuiling (gruis, stolsels) of lekkage. Dit is dus bij bedlegerige cliënten een standaard urineopvangzak en bij mobiele cliënten een beenzak. De standaard urinezak die 's nachts aan de beenzak is gekoppeld, moet je elke ochtend afkoppelen, legen en weggooien.

Wij koppelen op dit moment bij niemand door. Moeten we eens contact leggen met de huisartsen hierover, zodat zij de juiste zak kunnen voorschrijven?

Doorkoppelen is vele malen hygiënischer dan de urinezak legen in een maatbeker of urinaal, dus raadzaam. Het is goed om zorg te dragen voor de juiste materialen en de huisarts in te lichten over jullie (veranderende) werkwijze.  Je kunt hierover contact opnemen met de voorschrijver; dat kan de huisarts, specialist, verpleegkundige of verpleegkundig specialist in het ziekenhuis zijn.

Katheter en katheterslang

Wat is de juiste plaats voor de katheterslang: onder of boven het been?

Vraag: Bij het ene verpleeghuis moet de katheterslang van (bedlegerige) cliënten onder het been door en hangen we de katheterzak aan het bed, zodat de urine niet terugloopt. Bij een ander verpleeghuis wordt de slang tussen katheter en zak juist over het been gedaan, zodat je de slang niet kunt afklemmen en er geen afdruk van de slang onder het been kan ontstaan. Kun je mij vertellen hoe het hoort?

Antwoord: Ten aanzien van infectiepreventie gaat de voorkeur naar de slang onder het been door te laten lopen zodat er in ieder geval een goede afvloed is van urine naar een lager punt. Als de slang echter afgekneld raakt, is er helemaal geen afvloed, en dat is ook niet de bedoeling. Het is dus zaak per cliënt de afweging te maken waar het grootste risico zich voordoet en aan de hand daarvan de juiste keuze te maken. Daarbij zijn er zoals je al aangeeft ook andere factoren die bepalen wat uiteindelijk de juiste keuze is.

Moet je bij katheteriseren met een eenmalig katheter steriele handschoenen aan?

Vraag: Een man wordt drie keer per dag gekatheteriseerd en maakt gebruik van een eenmalige katheter waar een zakje water in zit dat je kapot moet knijpen, zodat de katheter glibberig wordt. Tijdens het inwerken vertelde een collega aan mij dat je geen steriele handschoenen hoeft te gebruiken bij deze handeling, omdat de slang niet steriel zou zijn door het water. Klopt dit?

Antwoord: De vloeistof uit het zakje is steriel en dus moet je bij deze handeling wel steriele handschoenen gebruiken.

Po en pospoeler

Moet een gebruikte po met inhoud en al in de pospoeler? Ook als er feaces in zit? Is dat niet vies?

Nee, dat is niet vies. Het is ‘viezer’ oftewel risicovoller als je de po eerst handmatig in het toilet leegt. Hierbij loop je een behoorlijk spatrisico. Je plaatst de po dus mét inhoud in de pospoelerhouder en sluit deze. De spoeler doet daarna zijn reinigende en thermisch desinfecterende werk.

Moeten alle po’s in de pospoeler? Ik zie me al vier verdiepingen lopen met een volle po. En kunnen alle pospoelers volle po’s verwerken?

Het lijkt me dat alle pospoelers gemaakt zijn voor het thermisch desinfecteren van po’s. Inmiddels zijn er ook vermalers die een disposable po vermalen en dus helemaal wegwerken, vol of niet vol.

Vier verdiepingen met een volle po naar de pospoeler lopen, brengt risico met zich mee, zie ook de samenvatting van de richtlijn (pdf). Hier staat dat de po in de pospoeler moet tenzij hiervoor een te grote afstand voor afgelegd moet worden. In dat geval zou ik gebruik maken van een cliëntgebonden urinaal of po met inlegsysteem(absorptie).

Waar laat je de urine als je in de thuiszorg werkt en er geen pospoeler aanwezig is?

De meest hygiënische methode om urine af te voeren is het gebruik van disposable inlegmateriaal voor een po. Dit materiaal absorbeert de urine die vervolgens in gelvorm in de dichtgebonden zak afgevoerd kan worden bij het huishoudelijk afval.

Wat doe je als je iemand in de wijk verzorgt die zelf niet op de toilet kan komen? Moet je dan bij de WMO een pospoeler aanvragen?

Als de richtlijn van de WIP Stoelgang en urinelozing ook in de thuiszorg toegepast wordt, is in deze situatie het gebruik van disposable inlegmateriaal de beste keuze. Ook in de thuiszorg is het niet de bedoeling dat de medewerker besmettingsrisico loopt bij het legen en handmatig reinigen van een gebruikte po. De aanschaf van een pospoeler lijkt mij iets minder realistisch dan het gebruik van een inlegsysteem voor po’s dat na gebruik gesloten bij het huishoudelijk afval afgevoerd kan worden.

Wij gebruiken papieren po’s met absorptiekorrels. Is dat hygiënisch?

Als voor deze po’s ter verwerking een vermaler beschikbaar is wel. Dan kun je de po in de vermaler plaatsen en wordt de inhoud verwerkt tot pulp en afgevoerd via het riool.

Wij hebben geen pospoeler op de afdeling, wat nu?

Als de cliënten zelf gebruik kunnen maken van het toilet lijkt me dit geen probleem. Het is wél een probleem als meerdere cliënten een po of urinaal nodig hebben. Ligt dat in de verwachting, dan kun je dat het best nu al voorbereiden. Het is goed om deze vraag en de WIP richtlijn bij je leidinggevende of de deskundige infectiepreventie onder de aandacht te brengen. Hygiëne in verpleeghuizen is momenteel een aandachtspunt bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg.

Thuiszorg

Geldt de WIP-richtlijn urinelozing ook voor de thuiszorg?

De WIP-richtlijn is gemaakt voor verpleeghuizen, woonzorgcentra en kleinschalige woonvormen voor kwetsbare ouderen die deel uitmaken van een groter instellingsverband en geldt dus niet in de thuiszorg. De WIP adviseert thuiszorgorganisaties om de VWK-richtlijnen als uitgangspunt te nemen en deze zelf te vertalen naar lokaal beleid.

De zorg thuis verschilt van de zorg in een verpleeghuis en tegelijk is er de noodzaak om in beide situaties jezelf, de cliënt en andere cliënten (of huisgenoten) te beschermen tegen overdracht van micro-organismen uit urine en feces. Waarschijnlijk gaat er wel een richtlijn komen voor de thuiszorg en deze zal het gebruik van disposables thuis aanbevelen.

Geldt de WIP-richtlijn voor beschut wonen?

De WIP heeft de richtlijn gemaakt voor verpleeghuis en kleinschalige woonvormen voor kwetsbare ouderen die deel uitmaken van een groter instellingsverband. Beschut wonen valt daar niet onder. De structuur beschut wonen lijkt ook meer op thuiszorg gezien de huur van appartementen en de zelfstandigheid van de bewoners. Dit zijn wel de organisatiestructuren die qua richtlijnen tussen wal en schip vallen.

De WIP-richtlijn geldt dus niet, maar het risico voor medewerkers blijft natuurlijk in dezelfde mate aanwezig als dat is in verpleeghuizen. Disposable inlegmateriaal lijkt daarom de beste keuze. Dan loopt de medewerker in ieder geval geen ‘spatrisico’.

Verder is van belang om zelf verstandig met hygiëne om te gaan. Draag bij het legen van een po of urinaal in het toilet handschoenen en let op spatten. Bij kans op spatten, moet je een schort dragen en daarna handhygiëne toepassen. Een po maak je huishoudelijk schoon. Hetzelfde geldt voor het toilet. Maak het schoon voor de huisgenoten of zorg ervoor dat het gebeurt.

Waar moet je als thuiszorgmedewerker een po of urinaal legen en schoonmaken?

In de thuiszorg is het gebruik van disposables het veiligst. Je hebt de minste kans op overdracht. Draag bij het legen van een po of urinaal in het toilet handschoenen en let op spatten. Bij kans op spatten, moet je een schort dragen en daarna handhygiëne toepassen. Een po maak je huishoudelijk schoon. Hetzelfde geldt voor het toilet. Maak het schoon voor de huisgenoten of zorg ervoor dat het gebeurt.