Opiaten - opslag en beheer thuis
Voor opiaten thuis gelden er geen speciale regels. Thuis is er vaak geen grote voorraad, zoals in een intramurale instelling.
- Thuis is de cliënt zelf verantwoordelijk voor het bewaren, beheer en retourneren van overgebleven medicatie.
- Thuis hoeven opiaten niet achter slot en grendel.
- Ook is er geen aparte opiatenregistratie nodig, de cliënt krijgt alleen de voorgeschreven hoeveelheid.
Als thuiszorgmedewerker heb je geen verantwoordelijkheid in het beheer, maar je hebt wel een signalerende rol of het beheer door de cliënt thuis zorgvuldig gebeurt. Ook kun je de cliënt (en/of mantelzorger) informeren. Kan de cliënt het beheer aan? Hoe kan de cliënt de medicatie zorgvuldig bewaren? Eventuele signalen van misbruik van opiaten (bijvoorbeeld doordat de voorraad te snel op is) kun je bespreken met de cliënt, arts en/of apotheker.
Opiaten - opslag en beheer intramuraal
In een instelling heb je van meerdere cliënten een voorraad van opiaten, dat geeft het risico van misbruik (door medewerkers die opiaten meenemen voor eigen gebruik). Daarom gelden specifieke regels voor het beheer van opiaten in een zorginstelling. Het gaat in dit geval meer om de veiligheid van de zorgmedewerker dan van de cliënt. De zorgmedewerker moet aannemelijk kunnen maken dat zij het opiaat aan de cliënt heeft gegeven en niet de opiaten voor zichzelf heeft opgespaard. Het is de verantwoordelijkheid van de organisatie om het beheer zorgvuldig te regelen en zo bij te dragen aan een veilige werkomgeving. Afspraken over het beheer van opiaten, moeten zijn gericht op het voorkómen van misbruik. Dat is de ‘meetlat’ om de afspraken en procedure in de organisatie te toetsen.
Hoofdregels voor opslag en beheer van opiaten in een zorginstelling
- Opiaten op naam en de voorraad opiaten niet-op-naam (‘werkvoorraad’) moeten achter slot worden bewaard en afgezonderd van de overige medicatie (beperken van de toegang tot de opiaten).
- Alleen bevoegden mogen toegang hebben tot de opiaten; dit moet zorgvuldig zijn geregeld.
- Zorg voor een zorgvuldige opiatenregistratie, bijvoorbeeld: leg vast bij de losse opiaten op naam (niet in GDS / medicatierol) en bij de opiaten niet-op-naam (’werkvoorraad’) wat er wanneer door wie voor welke cliënt wordt uitgehaald. Het is belangrijk om altijd een overzicht te hebben hoeveel opiaten er in voorraad zijn en hoe er met de voorraad is omgegaan (hoeveel is er wanneer binnengekomen, hoeveel is er wanneer uitgegaan, voor wie, door wie).
- Opiaten op naam kunnen ook in een GDS (medicatierol) worden verstrekt. In dat geval hoeven ze niet apart bewaard (en geregistreerd) te worden, maar kunnen dan gewoon bij de overige medicatie worden bewaard, die ook achter slot liggen.
Dubbele controle bij opiaten?
Bij opiaten is geen dubbele controle nodig. Lees meer hierover bij dubbele controle
Veelgestelde vragen over opiaten
Moet je een opiatenregistratie in de thuiszorg bijhouden, zoals in een intramurale instelling?
Het risico bij opiaten is met name het misbruik (wegnemen van opiaten). Intramuraal gaat het om voorraden opiaten van meerdere cliënten waar meerdere mensen toegang toe hebben. Daarom moet er intramuraal een opiatenregistratie worden bijgehouden, zodat je altijd weet hoeveel er in de voorraad aanwezig is. In de thuiszorg is de voorraad beperkt, de apotheek houdt precies bij wat die levert. Thuis kunnen méér mensen dan de zorgmedewerkers erbij. Mocht er iets verdwijnen, dan kan het door een zorgmedewerker zijn weggenomen maar ook door een ander. Een aparte opiatenregistratie voegt hier niet veel aan toe. Vanuit de professionele normen is het in principe dus een onnodige registratie. Maar een organisatie kan redenen hebben om wél die registratie te doen. Dat is dan beleid van die organisatie. Maar vraag je altijd af of het toegevoegde waarde heeft.
Belangrijk: de apotheek heeft de verantwoordelijkheid om een niet te grote voorraad te leveren, en de cliënt heeft de verantwoordelijkheid om niet-gebruikte medicijnen terug te brengen. Als medewerker kun je signaleren als er een (te) grote voorraad is en dit melden aan arts of apotheker.
Is een aparte aflever- en retourbon nodig voor opiaten in een intramurale instelling?
Een aparte aflever- of retourbon voor opiaten is niet verplicht, maar het is wel verstandig. Bespreek dit met de apotheek. Apart aftekenen voor ontvangst van opiaten gebeurt vaak wel en is ook verstandig, omdat hiermee wordt gecontroleerd of de levering klopt. En niet achteraf blijkt dat de levering mogelijk niet klopt. Dit voorkomt dat er dan alsnog twijfel ontstaat of er te weinig is geleverd of dat er iets is weggenomen. Controle helpt ook misbruik te voorkomen.
Als je gaat aftekenen voor ontvangst, dan moet je het wel zorgvuldig doen (daadwerkelijk controleren). Het is een keuze van een instelling en apotheek hoe men het aflever- en retourproces veilig wil doen, en daarbij hoe en of er apart wordt getekend voor ontvangst van opiaten en hoe retourzending gaat. Het mogelijke misbruik van opiaten moet daarbij goed in overweging worden genomen. Opiaten hoeven niet apart te worden geretourneerd, maar voorkom dat mensen in afgedankte medicatiedozen gaan zoeken naar bijvoorbeeld morfine. Zorg dat de retourbox afgesloten is, er niets uit gehaald kan worden, en deze veilig (achter slot) staat tot dat deze wordt opgehaald. Maak hierover afspraken binnen de organisatie en met de apotheker.