Online lentefestival Dementie: Keynote Marjolein de Vugt

Gepubliceerd op: 27-06-2022

Marjolein is hoogleraar psychosociale innovaties bij dementie en hoofd Alzheimer Centrum Limburg en is een van de sprekers. ‘Bij iemand met dementie komen prikkels ongefilterd binnen, hij kan niet meer goed focussen. De bandbreedte met prikkels waarbinnen hij zich prettig voelt, wordt bovendien steeds smaller. Hij kan zijn gevoel alleen nog uitdrukken in zijn gedrag, bijvoorbeeld door heen en weer te lopen of helemaal in zichzelf te keren. Uitleggen waaróm lukt vervolgens niet. Het is de kunst de onderliggende behoefte bij zulk gedrag te achterhalen.’ Marjolein geeft voorbeelden en praktische tips.

Witte Waas

Theo Schouwerwou gaat op een toegankelijke, huiselijke manier met de hoogleraar in gesprek. Hoe voelt iemand met dementie zich? Samen met ruim driehonderd online deelnemers van het Lentefestival beluisteren ze de ‘Witte Waas’, een onsamenhangende brij van uiteenlopende geluiden. Het nieuws, ‘ssst’, ‘nee, dat mocht niet van vader’, ‘ik kom er zo aan’, de deurbel, een blaffende hond, ‘u moet wel drinken’, harde slurpgeluiden… De festivaldeelnemers vatten dit klankbeeld samen met woorden als beangstigend, verwarrend en chaotisch. ‘Ja, we leven in een verwarrende wereld. Voor iemand met dementie nog veel verwarrender, want hij kan geen betekenis meer geven aan veel van die prikkels. Zijn filters werken niet meer goed. Als wij iets willen horen, schermen we de bijgeluiden als het ware af. Dat lukt bij dementie niet goed meer,’ legt Marjolein uit.

Bekijk de keynote terug

Uitzoomen

Iemand met dementie kan vaak niet meer onder woorden brengen waarom hij zich onprettig voelt. Krijgt hij te veel prikkels of juist te weinig? Het gedrag waarmee hij zijn gevoel uitdrukt, is niet altijd eenvoudig te ‘lezen’ door zorgmedewerkers. Marjolein: ‘Het is belangrijk dat je observeert met een zo open mogelijke houding. Dat je je een beetje uitzoomt.’ 

Theo komt met een voorbeeld. ‘Een afdeling had een geluidsopname gemaakt van vijf minuten, tijdens het eten. In het teamoverleg luisterden ze die samen af. Ze schrokken van de herrie: de tv stond hard aan, de radio héél hard, iemand ruimde de vaatwasser uit, er kwam een serveerwagen met rinkelende lepeltjes binnen, het piepje van het codeslot bij de deur ging voortdurend… ‘Ze besloten houten roerstaafjes te kopen, op een andere tijd de vaatwasser uit te pakken en radio en tv uit te zetten tijdens het eten. De bewoners werden er rustiger van.’ Marjolein: ‘Wat goed dat ze er op die manier naar hebben gekeken! Tijdens dat eten vallen zulke dingen je niet op omdat je focust op je werk en al die bijgeluiden wegfiltert. Als je er bewust samen naar luistert, let je er juist op.’

De familie betrekken

Een deelnemer vraagt of Marjolein een tip heeft hoe om te gaan met een cliënt die ’s nachts gaat dwalen. ‘Observeer het een poosje. Vraag de familie of dit gedrag er thuis ook al was. Op wat voor dagen gebeurt het wel of niet? Kijk goed naar wat eraan vooraf gaat op zo’n dag. Waren er misschien te weinig of juist te veel prikkels? Of is het iets in de kamer zelf, schaduwen bijvoorbeeld?’

Ze herinnert zich een meneer die altijd onrustig bij de afgesloten buitendeur rondliep. De medewerkers zagen op het laatste geen andere optie dan medicatie. ‘Zoek altijd naar de onderliggende behoefte van bepaald gedrag, ook samen met de familie. In dit geval ging de zorg in gesprek met de echtgenote van meneer. Ze vertelde dat hij tot zijn verhuizing naar het verpleeghuis altijd twee maal per week had hardgelopen. Dat was een vaste gewoonte. Zodra die mogelijkheid weer werd georganiseerd, verdween het gedrag.’

Zelfvertrouwen kan groeien

Marjolein is betrokken bij ‘Restaurant Misverstand’, waaruit enkele fragmenten worden getoond vanmiddag. Mensen met dementie zijn samen druk aan het werk in een restaurantkeuken. Je ziet hoe ze elkaar helpen als iemand het even niet meer weet. ‘Ze zijn onder elkaar in een veilige omgeving. Ze hebben veel plezier en een onderlinge band. Fouten maken mag. Daardoor krijgen ze meer zelfvertrouwen en kunnen ze ook meer.’ Een van de restaurantmedewerkers is José. ‘Een groter cadeau hadden jullie me niet kunnen geven’, zegt ze. Haar dochter bevestigt dat: ‘Ik had nooit gedacht dat mijn moeder weer zo zou kunnen genieten. Ze is hier echt zichzelf.’

De hoogleraar vertelt dat leren voor mensen met dementie vooral aankomt op het inslijten van routines. ‘Daarbij is het goed als je kunt aansluiten op iemands individuele ritme. Wel een uitdaging natuurlijk, als je met meerdere bewoners te maken hebt.’ Ze vertelt dat het cruciaal is om als team gezamenlijk oplossingen te bedenken. ‘Binnen hechtere teams zie je minder probleemgedrag.’ Marjolein geeft zes praktische tips hoe je als team het beste te werk kunt gaan. 

Meer informatie

• Lees meer over Restaurant Misverstand
• Theo Schouwerwou is actief binnen Oudtopia. Lees meer over Oudtopia. 

Tekst: Linda van Ingen