Dementie en seksualiteit

Onderzoek Tineke Roelofs

Liefde, intimiteit en seksualiteit zijn zeer belangrijk voor mensen met dementie en hun partners. Psycholoog Tineke Roelofs onderzocht als eerste het cliëntperspectief over dit onderwerp. In haar promotieonderzoek stelde zij de vraag: Hoe kan zo goed mogelijk ingespeeld worden op de wensen en behoeften van mensen met dementie in het verpleeghuis, als het gaat over intimiteit en seksualiteit?

De belangrijkste bevindingen

1. Liefde is voor zowel koppels als individuele bewoners en partners zeer belangrijk. Liefde hangt sterk samen met loyaliteit en bescherming. Een partner vertelde dat hij nog net zo verliefd kon zijn op zijn vrouw als toen ze elkaar pas ontmoetten. Maar even groot waren de gevoelens van het verlies van de liefde en het gemis van niet meer bij elkaar zijn.
2. De invloed van het dementieproces en de verhuizing naar het verpleeghuis hebben een grote invloed op de relatie tussen bewoner en de partner.
3. Uit de gesprekken kwam naar voren dat huidige ervaringen met intimiteit en seksualiteit voortborduren op de levens- en liefdesgeschiedenis. Samen zijn, liefde, intimiteit en seksualiteit vormden altijd één geheel, en dat blijft.
4. Het beleven van intimiteit en seksualiteit in het verpleeghuis blijkt lastig. De meeste mensen zijn niet meer seksueel actief, maar vinden (lichamelijke) intimiteit nog erg belangrijk. Ze bedoelen dan bijvoorbeeld elkaars hand vasthouden of het haar van de partner strelen. Dit wordt ervaren als een uiting van liefde.

Aanbevelingen

Neem ook als het over liefde, intimiteit en seksualiteit gaat het cliëntperspectief als uitgangspunt. Om op dit gebied de wensen van bewoners en partners centraal te stellen, lijkt het verbeteren van communicatie een eerste stap.

Een tweede aanbeveling is om nog eens goed te bekijken hoe bewoners met dementie en hun partners zich comfortabel kunnen voelen. Een gevoel van privacy vraagt om meer dan een gesloten deur. Praktische belemmeringen kunnen wellicht eenvoudig opgelost worden.

College: het belang van intimiteit voor ouderen

Tineke Roelofs gaf een zeer toegankelijk college bij de Universiteit van Nederland: Waarom het belangrijk is dat je ook op latere leeftijd intimiteit ervaart?

Ongeremd gedrag

Voor iemand met dementie kan het vermogen afnemen om te bepalen wat gepast en minder gepast gedrag is. Als verzorgende is het belangrijk passend te reageren, iemand te beschermen in zijn waardigheid en te onderzoeken of er sprake is van een behoefte aan seksualiteit, intimiteit of aandacht.

Voor familie en naasten is dit vaak een pijnlijk verschijnsel. Het roept ook de vraag op over wilsbekwaamheid: Kan iemand met dementie keuzes maken over intimiteit en seksualiteit?  Daar is moeilijk een eensluidend antwoord op te geven. Elke cliënt met dementie en iedere situatie is weer anders. Lees in de casussen bij de praktijkvoorbeelden over hoe andere zorginstellingen handelden.

Vrijheidsbeperkende maatregelen

Soms worden vanuit het oogpunt van veiligheid maatregelen genomen zoals het plaatsen van camera’s en domotica. Besef dat deze maatregelen een effect kunnen hebben op het gevoel van vrijheid van cliënten op het terrein van intimiteit en seksualiteit.

Wilsonbekwaamheid

‘Wilsonbekwaamheid betekent niet per definitie willoosheid. Ook iemand met dementie kan duidelijk blijk geven van een wil. Dat cognitieve functies verminderd zijn, betekent niet dat het vermogen om van dingen te genieten evenzeer verstoord is. […]

Haar dementeringsproces maakt niet per se dat mevrouw Sijtsma onbekwaam is tot het aangaan van een relatie of het kiezen van een partner. En als we recht willen doen aan de eigenheid van de dementerende persoon, betekent dat ook dat we, met zorg omkleed, bepaalde intieme keuzes moeten respecteren.’

Uit: Liefde in tijden van dementie. Hoe stellen we vast wat goed is voor de patiënt? Door dr. Dorothea P. Touwen,  Tijdschrift voor Verpleeghuisgeneeskunde, nr 3/2009

Bronnen

• Liefde is alles (pdf), publieksversie van het proefschrift van Tineke Roelofs (2018)
• Intimiteit en seksualiteit op de website van Dementie.nl