Effectieve aanpak om vallen te voorkomen

Door te screenen op de belangrijkste risicofactoren spoor je ouderen met een verhoogd valrisico op. Na een aanvullende analyse kunnen gericht preventieve maatregelen worden genomen. 

Animatiefilmpje: valpreventie 

Wees altijd alert! Als zorgmedewerker kun je een belangrijke rol spelen bij het signaleren en verkleinen van valrisico’s bij ouderen. Dit korte animatiefilmpje (2 min.) van Zorg voor Beter laat zien dat ouderen niet ‘zomaar’ vallen! Kijk samen met de cliënt hoe je valongelukken kunt voorkomen. Dit filmpje is ook goed te gebruiken in een teambespreking of in het zorgonderwijs. Bekijk de animatie:

Bewegen voorkomt vallen 

Het is wetenschappelijk aangetoond dat bewegen, het trainen van spierkracht en evenwicht, de kans op een val verkleint. Bewegen en in beweging blijven helpt bij het voorkomen van vallen bij ouderen. Ouderen die bewegen hebben een veel kleiner risico op vallen, dan ouderen die niet of nauwelijks bewegen. 

Hulpmiddelen om vallen te voorkomen 

Vallen kan gebeuren bij het staan, lopen of gaan liggen. De meeste oplossingen en hulpmiddelen zijn bedoeld om preventief te worden ingezet, zoals zelfremmende rolstoelen, persoonlijke beschermingsmiddelen en alarmeringssystemen. Al snel krijg je bij de inzet van hulpmiddelen voor valpreventie te maken met vrijheidsbeperking, zoals bij bewegingsdetectie, camerabewaking en veiligheidsgordels. Zie het thema Zorg en dwang voor tips om hier verantwoord mee om te gaan. 

Voorbeelden hulpmiddelen: 

• Steunen, beugels en leuningen. 
• Antisliptegels en -vloeren. 
• Antislipmaterialen en -schoeisel, bijvoorbeeld ondermat voor een kleed. 
• Beschermingsmiddelen, zoals valhelmen en elleboogbeschermers. 
• Vloermatten of valmatten, bijvoorbeeld bij het bed. 
• Vervanging of aanpassing van verhogingen bij doorgangen, zoals drempelplaten, verwijderen van drempels. 
• Vervanging of aanpassing van trappen, bijvoorbeeld door een lift of een tweede leuning. 
• Inzet van loophulpmiddelen, zoals een rollator of looprek. 
• Broeken, heupbescherming. Een onderbroek met extra huidbescherming op de heupen. 

Voor een uitgebreid overzicht van hulpmiddelen voor valpreventie en andere oplossingen, zie de Hulpmiddelenwijzer van Vilans. Hier vind je onder andere een keuzehulp voor hulpmiddelen voor valpreventie. 

Til- en transfertechnieken 

De Inspectie voor de Gezondheidszorg krijgt nog steeds meldingen van ongelukken met tilliften. Als een zorgverlener niet (goed) geschoold is, is deze niet goed op de hoogte van de risico’s van de tillift en de wijze waarop de tillift gebruikt moet worden. Als een cliënt ondanks alle preventieve maatregelen toch valt kun je proberen de val te begeleiden, waardoor er een zachte landing ontstaat. 

Vitamine D 

Vitamine D is belangrijk voor de opbouw en onderhoud van botten en de werking van spieren. Het zorgt er ook voor dat andere voedingsstoffen die belangrijk zijn voor een spiercontractie beter door spiercellen opgenomen worden. Het is daarom aannemelijk dat vitamine D kan bijdragen aan beter functionerende spieren en daarmee valrisico verkleint.  

Vitamine D kan via voedsel worden ingenomen, bijvoorbeeld vette vis, eidooier of margarine, maar voor een belangrijk deel wordt het gevormd in onze huid in de periode van april tot oktober, onder invloed van zonlicht. Bij voldoende blootstelling in de zomer van minimaal dagelijks één kwartier, is er voldoende reservevoorraad opgebouwd voor de wintermaanden Deze productie is afhankelijk van de blootstelling aan daglicht, de huidskleur en de ouderdom van de huid. In een donkere huid en een oudere huid wordt minder vitamine D aangemaakt dan in een lichte huid en een jonge huid. 

Vitamine D is samen met calcium van belang voor sterke botten. Een tekort aan vitamine D gaat gepaard met spierzwakte, spierkrampen en op den duur zwakke, pijnlijke botten. Vitamine D-tekort komt vaak voor bij personen met een donkere huidskleur, vrouwen die een sluier dragen, mensen die onvoldoende buiten komen en mensen met een verminderde eetlust (die laatste twee factoren zijn vaak aanwezig bij bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen). 

Integrale aanpak

Een aanpak waarin achtereenvolgens bewustwording, kennis en toepassing aan de orde komen, zorgt ervoor dat ouderen gemotiveerd zijn en daadwerkelijk maatregelen gaan nemen.

Een aanpak die zich richt op meerdere gebieden is het meest effectief. Daarom bestaat een valpreventieprogramma ten minste uit een beweegprogramma in combinatie met medicatiebewaking, een aanvulling met vitamine D en/of verbetering van het zicht en/of een aanpassing in de woning en de woonomgeving. Lees meer over integrale samenwerking bij valpreventie. 

Opzet en uitvoering

Een geslaagd valpreventieprogramma dient te worden uitgevoerd door een deskundig multidisciplinair team van medici, paramedici, apothekers, verzorgenden, verpleegkundigen, huisartsondersteuners, optometristen, beweegdocenten et cetera. die elkaar weten te vinden. Het is belangrijk dat ze inhoudelijk bekwaam zijn, planmatig te werk gaan en op de juiste manier PR en communicatie inzetten. Ouderen moeten actief begeleid worden om ervoor te zorgen dat zij maatregelen (blijven) nemen.

Ergotherapie

Uit de resultaten van een systematische review blijkt dat ergotherapie en specifieke ergotherapeutische interventies, die zich richten op het trainen van activiteiten en op advies over hulpmiddelen, het zelfstandig functioneren en de sociale participatie van ouderen verbeteren. Het vermindert ook de kans om te vallen

Vallen en medicatiegebruik

Medicatiegebruik kan van invloed zijn op het valrisico. Op de website van IVM staan materialen over vallen en medicatiegebruik. Een module gericht op het signaleren van valrisico en medicatie, een presentatie en materialen voor een multidisciplinair overleg over vallen, medicatiegebruik en valpreventie. De doelgroep: artsen en apothekers, maar ook relevant voor zorgmedewerkers. 

Motiveren voor valpreventie 

Voor effectieve valpreventie is de motivatie van ouderen belangrijk. Hierbij is een actieve medewerking en inbreng van de oudere en zijn omgeving zelf nodig. Dat lukt als je op de juiste manier inspeelt op motieven en weerstanden. Lees meer over de motieven en weerstanden hoe hoe je hiermee kan omgaan op de pagina Motiveren voor valpreventie op de website van Zorg voor Beter.

Lees meer

• Bekijk de materialen vallen en medicatiegebruik op website van IVM
• Bekijk de aanpak Lokaal vitaal op veiligheid.nl
• Bekijk het Implementatieplan val- en fractuurpreventie in Vlaamse woonzorgcentra