Onvrijwillige zorg thuis

Uitgangspunt van de Wet zorg en dwang 

Uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is ‘nee, tenzij’: je mag alleen onvrijwillige zorg toepassen als het echt niet anders kan. Zorg is onvrijwillig als de cliënt of vertegenwoordiger van de cliënt niet heeft ingestemd met zorghandelingen of als de cliënt zich er tegen verzet. De wet regelt de spelregels voor toepassen en evaluatie van onvrijwillige zorg: alleen wanneer ernstig nadeel voor de cliënt aanwezig is of dreigt én alleen wanneer een besluit tot toepassing van onvrijwillige zorg genomen wordt na een zorgvuldig afwegingsproces met de juiste personen. Als een cliënt onvrijwillige zorg krijgt, moet dat ook in het zorgplan worden opgeschreven.   

Tips voor het toepassen van de Wet zorg en dwang in de thuissituatie

Mantelzorger kan toezicht houden 

Het is mogelijk een deel van het toezicht op de cliënt over te laten aan de mantelzorger. Maar de zorgaanbieder moet er dan zeker van zijn dat de mantelzorger deze taken goed kan uitoefenen en kan overzien wat de gevolgen hiervan zijn. De zorgverlener geeft instructies aan de mantelzorger en zorgt voor bereikbaarheid in geval van onvoorziene omstandigheden. De zorgaanbieder blijft verantwoordelijk en de mantelzorger is niet verplicht deze zorg op zich te nemen. De zorgverantwoordelijke (dat is degene die de onvrijwillige zorg gaat regelen) moet naast de belangen van de cliënt, ook die van de familie en naasten mee in overweging nemen.  

Extra eisen aan het toezicht op onvrijwillige zorg thuis 

Om onvrijwillige zorg veilig te kunnen toepassen in extramurale omgevingen (bijvoorbeeld thuis of op de dagbesteding) gelden een aantal aanvullende eisen. Deze gelden ook voor woon-zorgcomplexen die volgens het 'thuiszorgmodel' werken. De eisen staan beschreven in het Besluit zorg en dwang (mei 2020). Onderstaande informatie is hierop gebaseerd.  

De aanvullende eisen zijn: 

• Er moet besproken zijn op welke wijze toezicht wordt gehouden op het veilig toepassen van de onvrijwillige zorg. 
• In het zorgplan wordt beschreven hoe het toezicht op de cliënt wordt geregeld. 
• In het zorgplan wordt opgenomen hoeveel medewerkers aanwezig moeten zijn bij het toepassen van de onvrijwillige zorg. 
• Een deskundige zorgverlener moet bereikbaar zijn voor hulp naar aanleiding van de onvrijwillige zorg. 
• In een noodsituatie of wanneer er nog geen zorgplan is, wordt uitsluitend onvrijwillige zorg verleend als de zorgverantwoordelijke heeft aangegeven hoe het toezicht is geregeld en hoeveel zorgverleners aanwezig moeten zijn. 

Beleid onvrijwillige zorg thuis 

• Er moet besproken zijn op welke wijze toezicht wordt gehouden op het veilig toepassen van de onvrijwillige zorg.  
• In het zorgplan wordt beschreven hoe het toezicht op de cliënt wordt geregeld.  
• In het zorgplan wordt opgenomen hoeveel medewerkers aanwezig moeten zijn bij het toepassen van de onvrijwillige zorg.  
• Een deskundige zorgverlener moet bereikbaar zijn voor hulp naar aanleiding van de onvrijwillige zorg.  
• In een noodsituatie of wanneer er nog geen zorgplan is, wordt uitsluitend onvrijwillige zorg verleend als de zorgverantwoordelijke heeft aangegeven hoe het toezicht is geregeld en hoeveel zorgverleners aanwezig moeten zijn.  

Beleid onvrijwillige zorg thuis

De zorgorganisatie moet in haar beleid een aantal dingen opnemen over onvrijwillige zorg thuis, namelijk:  

• Welke factoren meespelen bij de afweging om een cliënt onvrijwillige zorg thuis te bieden in plaats van de cliënt te laten opnemen. 
• Hoe de veiligheid van de cliënt bij onvrijwillige zorg thuis kan worden gewaarborgd. 
• Welke factoren meespelen in het bepalen van het aantal aanwezige zorgverleners bij het toepassen van de onvrijwillige zorg. 
• Hoe omgegaan wordt met lichamelijk verzet van de cliënt. 
• Hoe de bereikbaarheid en ondersteuning wordt geregeld. 
• Hoe grensoverschrijdend gedrag van professionals wordt voorkomen.